పోస్టు చేసిన ఉత్తరాలు -15

6-11-2023, తెల్లవారు జాము 3.30

ప్రియమైన

కృష్ణపక్షపు తెల్లవారుజామువేళల్లో చెట్టుమీద చిట్టచివరి తేనెపట్టులాగా చంద్రుడు తేనెకారుతూ ఉంటాడు. నా చిన్నప్పుడు మా స్కూల్లో నాలుగింటికి ఫిజికల్ ఎడ్యుకేషన్ క్లాసు మొదలయ్యేది. పొద్దున్నే కాంపస్ చుట్టూ నాలుగైదు రౌండ్లు పరుగెత్తించేవారు. ఆ వేళప్పుడు ఏ చిలకలో సగం తినేసిన జామపండులాగా చంద్రుడు ఆకాశంలో వేలాడుతూ కనబడేవాడు. ఆ తీపిదనం రాత్రంతా నింగినుంచి నేలకి ప్రవహించేది కాబోలు, మా స్కూలు ఎదురుగా కొండలమీద చారికలు గట్టి మిలమిల్లాడుతూ ఉండేది. సరిగ్గా ఆ వేళల్లో మా ఊరూ, ఇల్లూ, మా అమ్మా, చెల్లెళ్ళూ గుర్తొచ్చి నాకు కడుపులో మెలితిప్పేసినట్టు ఉండేది. ఆ తేనె నా హృదయంలో పైకి మంటరాని పొగపెట్టేది.

ఏళ్ళమీదట నాకు అర్థమయిందేమంటే, గొప్ప సౌందర్యంతో పాటు గొప్ప వేదన కూడా కలిసే వస్తుందని. అదొక package. ఒకటి మటుకే తీసుకొంటాను, ఒకటి వద్దంటే కుదరదు. రెండూ కలిసే తీసుకోవాలి. అనాదినుంచీ ఇదే కథ. చివరికి పాలసముద్రం మథించినప్పుడు కూడా విషమూ, అమృతమూ కలిసే పుట్టాయన్నసంగతి మనం మర్చిపోలేం.

విషం లేక అమృతం లేదు. ప్రతి అనుభవంలోనూ ముందు పుట్టేది విషమే. లేదూ ముందు మధువు పుడుతుందని అనుకుంటావా, ఆ తర్వాతనైనా విషాన్ని అందుకోడానికి నీ చేతులు సిద్ధంగా ఉంచుకోక తప్పదు. ఒకటి లేకుండా మరొకటి లేదు. అందుకనే వివేకవంతులు ముందు విషాన్నే కోరుకుంటారు.

మనుషులూ, స్నేహాలూ, పరిచయాలూ, ప్రేమలూ కూడా అంతే. నేనొకప్పుడు ఒక కవిత రాసుకున్నాను.

ఈ మనుషులెందుకు నా జీవితంలోకి అడుగుపెడుతున్నారని
చాలాకాలమే చింతించాను, విస్మయం చెందాను,
ఒక్కొక్కప్పుడు వాళ్ళని మెడపట్టుకు
బయటకి తోసేద్దామని కూడా అనుకున్నాను.

మొత్తానికి ఆ కవితలో కలిగిన మెలకువ ఏమిటంటే-

నీ జీవితంలోనైనా నా జీవితంలోనైనా
అడుగుపెట్టే మనుషులు
బహుశా తాళంచెవులగుత్తి లాంటివారని.
ఒక్కొక్క తాళం చెవితో
ఒక్కొక్క గదితలుపు తెరుచుకుంటుందని.

చివరికి చేరుకున్న epiphany ఏమంటే-

ఏమైతేనేం ఎన్ని గదులు తెరుచుకుంటే
నీకు నువ్వంతగా ఎరుకపడతావు.

ప్రతి ప్రేమానుభవమూ ఎంత సంతోషాన్ని తెస్తుందో అంతకన్నా మించిన వేదననీ, దుఃఖాన్నీ మోసుకొస్తుంది. కానీ దానికి పరిష్కారం ప్రేమలు లేని ప్రపంచం కాదు. ప్రతి పరిచయం, స్నేహం ఒక తాళంచెవిలాంటిదే. అది మనలో నిద్రాణంగా ఉన్న దేవతల్నీ, దానవుల్నీ-ఇద్దర్నీ మేల్కొల్పుతుంది. ఆ ప్రేమ ఎంత బలంగా ఉంటే, ఆ దేవదానవులిద్దరూ కూడా అంత ప్రచండంగా ఉంటారు. కానీ, ప్రతి ఒక్క ప్రేమానుభవం ముగిసిపోతూనే నీలోని ఒక దానవుణ్ణి పూర్తిగా నిర్జించి, నీ హృదయంలో ఒక దేవతని ప్రతిష్ఠించి వెళ్ళిపోతుంది. ప్రతి ప్రేమా ఒక మెలకువ. యుగాలుగా నువ్వు మోసుకొస్తూ ఉన్న జన్మజన్మల అంధకారంలోంచి బయటకొచ్చే ఒక ప్రభాతం.

1840-41 లో ఎమర్సన్, మార్గరెట్ ల స్నేహం వాళ్ళిద్దరి జీవితాల్నీ పెద్ద కుదుపు కుదిపిందని రాసాను కదా. ఆ అనుభవాల్లోంచి మార్గరెట్ కి కలిగిన మెలకువ వల్లనే ఆమెకి బీతోవెన్ సంగీతం ఒక్కటే తన ఏకైక స్నేహమనే మెలకువ కలిగింది. అటువంటి సంగీతసన్నిధిలో ఉన్నప్పుడు తనకి ఎవరిపట్లా ఈర్ష్యపుట్టదని రాసుకుంది. ఆమె ఆ ఉత్తరం 1843 లో రాసుకుంది. ఆమె అప్పటికింకా బోస్టన్ నుంచి న్యూయార్క్ వెళ్ళలేదు. కానీ ఆ మెలకువ లభించింది కాబట్టే, ఆమె తన తర్వాతి అనుభవాల్ని ధైర్యంగా స్వీకరించగలిగింది.

అటువంటి మెలకువ ఎమర్సన్ కి మరికొంత ముందే కలిగింది. ఆయన తీవ్రంగా ఆలోచించాడు, ఈ స్నేహమంటే ఏమిటి? ఈ ప్రేమంటే ఏమిటి? నిజమైన స్నేహితులు ఒకరినుంచి మరొకరు పొందేదేమిటి? ఇవ్వవలసినదేమిటి? అసలు మన రోజువారీ జీవితానికి స్నేహాలతో పనేమిటి? ఈ ఆలోచనల్లోంచి ఆయన Friendship అని ఒక వ్యాసం రాసాడు. వరదలు ప్రవహించిపోయిన తరువాత, శరత్కాలంలో నదుల్లో కనవచ్చే తేటదనం ఆ వ్యాసంలో ప్రతి ఒక్క వాక్యంలోనూ కనిపిస్తుంది.

ఆ వ్యాసం నెట్ లో ఉంది, చదువు అని ఇంతకు ముందు రాసాను. తప్పకుండా చదువు. కానీ ఎమర్సన్-మార్గరెట్ ల మధ్య వికసించిన స్నేహం గురించిన ఈ నా తలపుల్ని ఆ వ్యాసంలోని కొన్ని వాక్యాలతో ముగించాలని ఉంది.

ఆ వ్యాసంలో ఎమర్సన్ Platonist గా కాదు, Platoగానే కనిపిస్తాడు. ఆ వ్యాసాన్ని పందొమ్మిదో శతాబ్ది Symposium అనవచ్చు. కానీ ఈ గోష్ఠిలో సంభాషణ మొత్తం ఎమర్సన్ తన అంతరంగంతో చేసుకున్న సంభాషణ. దాదాపుగా సంగీతంగా మారిపోయిన వివేకస్రవంతి. ఆ మధ్యమధ్యలో ఆయన చేరుకున్న peaks of truth ని చేరుకోడానికి మనల్ని కూడా పైకి లేపుతాడు. అలాంటి కొన్ని వాక్యాలు చూద్దాం.

మామూలుగా మనలో కదిలే భావసంచలనం స్నేహాలవల్లనే వ్యక్తీకరణకు నోచుకుంటుంది అని చెప్తూ ఇలా అంటున్నాడు.

‘పండితుడు రాయడానికి కూచుంటాడు, కాని ఏళ్ళ తరబడి అతడు చదువుకున్న చదువు, కొనసాగించిన ఆలోచనల్లోంచి ఒక్క భావంగాని, ఒక్క సంతోషకరమైన వాక్యం గాని రాదు. కాని స్నేహితుడికి ఉత్తరం రాయడానికి కూచుంటాడా, ఎక్కడలేనీ గొప్ప గొప్ప భావాలూ వరదలాగా ముంచెత్తుతాయి.’

స్నేహం ఒక భరోసా. అందుకని ఇలా అంటున్నాడు:

‘ఈ విశ్వంలో ఎక్కడో ఒకచోట తనకోసం ఎదురుచూస్తున్న ఒక స్నేహితుడో, స్నేహితురాలో ఉందని నమ్మకం కలిగితే చాలు, వెయ్యేళ్ళు సంతోషంగా గడిపెయ్యొచ్చు… ప్రతి మనిషీ తన జీవితకాలం పాటు ఒక స్నేహాన్ని వెతుకుతూనే గడుపుతాడు.’

ప్రేమకీ,స్నేహానికీ ఏమి కావాలి?

‘ప్రేమ మొత్తం భగవంతుడి సారాంశం అని చెప్పొచ్చు. అది వినోదం కాదు, మొత్తం జీవితానికొక అర్థాన్నిచ్చే వరం. కుర్రతనపు సంతోషంగా కాదు, అత్యంత విలువైందిగా చూసుకోవాలి మనం దాన్ని. మన స్నేహితుణ్ణో, స్నేహితురాలినో ఆమె హృదయంలోని సత్యసంధత మీదా, ఆ హృదయ వైశాల్యం మీదా, తల్లకిందులు చెయ్యడం సాధ్యంకాని ఆ పునాదుల మీదా పిచ్చినమ్మకంతో చేరదీసుకోవాలి.’

స్నేహాల్లోనూ, ప్రేమల్లోనూ ఉండే గొప్ప సంతోషమేమిటంటే, అక్కడ మాత్రమే మనం మనలా ఉండగలం. ఈ వాక్యాలు చూడు:

‘నేను ఎవరి పట్ల పూర్తి నిజాయితీగా ఉండగలనో అతడే నా స్నేహితుడు. అతడి ముందు నేను ప్రతి ఆలోచననీ బిగ్గరగా చెప్పుకోగలగాలి. నాకు సమధర్ముడైన అటువంటి మనిషి లభించినప్పుడు నేను అతడి ముందు నా మర్యాదల్నీ, నటనల్నీ, నా లోపల్లోపలి సంకోచాల్నీ ప్రతి ఒక్కటీ వదిలిపెట్టేయగలుగుతాను. మామూలుగా మనుషులు మరొకరి ఎదట విడిచిపెట్టలేని లో దుస్తులవి. ఒక రాసాయనిక అణువు మరో అణువుతో కలవగలిగినంత సరళంగా, సంపూర్తిగా నేనతడితో కలవగలగాలి..మామూలుగా ప్రతి ఒక్క మనిషీ నిజాయితీపరుడే, కాని రెండో మనిషి కలవగానే ఆత్మవంచన మొదలవుతుంది… ఈ అసత్యయుగంలో మనుషుల్తో నిజమైన సంబంధాలు కోరుకోడం పిచ్చితనం అనిపించుకుంటుంది. కాదా? మనం నిటారుగా నిలబడగలిగే చాలా సందర్భాలు చాలా తక్కువగా ఉంటాయి. మనం కలుసుకునే ప్రతి ఒక్క మనిషి పట్లా మనం ఎంతో కొంత సభ్యత చూపించవలసి ఉంటుంది- వాళ్ళని సంతోషపరచాలి. అతడికేదో కొంత పేరూ, ప్రతిష్ఠా ఉంటుంది, కొంత ప్రతిభ ఉంటుంది. అతడి మనసులో కొంత మతం, కొంత మానవత్వం ఉంటాయి. వాటిని మనం ప్రశ్నించకూడదు. అటువంటిదేదైనా చెయ్యగానే మన సంభాషణ మొత్తం పాడైపోతుంది. కానీ స్నేహితుడు అలాకాదు. అతడు మానసికంగా ఎంతో ఆరోగ్యవంతుడైన మానవుడిగా ఉంటాడు. అతడి ముందు నా ప్రతిభని కాదు, నన్నే వ్యక్తపరుచుకునే వీలుంటుంది. .’

కానీ స్నేహాలు నిలబడాలంటే మనం వాటిలో కోల్పోడానికి అర్రులు చాచకూడదు. తన స్నేహితుణ్ణో, స్నేహితురాల్నో కబళించాలని చూసేది స్నేహం కాదు, అజగరం. ఆ మెలకువలోంచి ఇలా రాస్తున్నాడు:

‘స్నేహమనే గొప్ప స్థితికి రెండు సమున్నత, గంభీర పార్శ్వాలు అవసరం. అవి రెండూ ఒక్కటవటానికి ముందు రెండుగా ఉండటం చాలా ముఖ్యం.’

‘నా స్నేహితుడు ఒక్కక్షణం కూడా తాను తాను కాకుండా ఉండకూడదు. అతడు లేదా ఆమె నా మనిషి అనుకోడంలో ఆనందం ఎక్కడుందంటే, ఆమె నేను కాకపోడంలో ఉంది. నువ్వు నీ స్నేహితుడికి ప్రతిధ్వనిగా మారడంకన్న అతడి పక్కన ముండ్లమొక్కకావడం ఎంతో మేలు.’

ఇక్కడే గొప్ప వాక్యమొకటి రాసాడు.

‘The condition which high friendship demands is ability to do without it.’

గొప్ప స్నేహానికి ఉన్న షరతు ఏమిటంటే, అది లేకపోయినా కూడా మనం మనగలగడం.
చూడు, మన చిన్నప్పటి స్నేహితులు. అంటే మన ఊళ్ళోనో, హైస్కూల్లోనో మన మిత్రులయినవాళ్ళు. ఆ తర్వాత మనమెప్పుడూ కలుసుకోకపోయినా, మాట్లాడుకోకపోయినా, దశాబ్దాల తర్వాత కలుసుకున్నారనుకో, ఆ చిన్నప్పటి ఆ ఆత్మీయత, ఆ అనుబంధం లేశమాత్రం కూడా చెక్కుచెదరలేదని గుర్తుపడతాం. ఎందుకంటే, వాళ్ళు మన రోజువారీ జీవితంలోలేకపోయినా మనం బతగ్గలమనే భరోసా ఇచ్చిన స్నేహాలవి.

కవులు పెద్దయ్యాక పరిచయమైన బాల్యస్నేహితులని ఒక కవి అన్నాడు. నేనీ మాట స్నేహితులకి కూడా చెప్తాను. మనం పెద్దయ్యాక మన స్నేహితుల్లో వెతుక్కునేది ఆ బాల్యకాల స్నేహాల్నే. కాని వాటినుంచి సంతోషం పొందడానికి ముందు, వాటినెంతో విలువైనవిగా భావించాలని ఎమర్సన్ పదే పదే చెప్తున్నాడు. ఈ వాక్యాలు చూడు:

‘స్నేహితుల శ్రేణిలో చేరేముందు మనం దీర్ఘకాలం మనల్ని మనం సుశిక్షితుల్ని చేసుకోవాలి. నా స్నేహితుడు నాకొక దివ్యస్ఫూర్తి కావాలి. ఒక సందేశం, ఆలోచన, ఒక దృష్టి, నిజాయితీ ఇవీ నేను స్నేహితుణ్ణి నుంచి కోరుకునేవి, అంతే తప్ప వార్తలూ, సరుకులూ కాదు. రాజకీయాలూ, పుకార్లూ, ఇరుగుపొరుగు కాలక్షేపాలూ కావాలంటే చౌకబారు పరిచయాలు సరిపోతాయి. కాని స్నేహితుడి సాంగత్యం నాకు కవితాత్మకంగా, నిర్మలంగా, ప్రకృతిలాగా అత్యంత నైసర్గికంగా ఉండొద్దా? దిగంతమ్మీద విశ్రమించే మేఘశకలంతోనో లేదా సెలయేటి ఒడ్డున వికసించే గడ్డిపూలతోనో పోల్చిచూసినప్పుడు ఆ స్నేహం తక్కువపాటిదని అనిపించకూడదు కదా. మనల్ని మనం తగ్గించుకోడం కాదు, మన స్థాయి పెంచుకోవాలి కదా.’

మరొక గొప్ప వాక్యం:

‘ఒక మనిషి తన తోటిమనుషులకు ఏ మేరకు విలువైనవాడిగా మారతాడో దాన్ని ప్రతిఫలించేదే ప్రేమ’.

నువ్వొకరినుంచి స్నేహాన్ని కోరుకుంటున్నావంటే, అతడో ఆమెనో నీకు మొత్తం ప్రపంచం కావాలి. వాళ్ళని కావిలించుకున్నాక మళ్ళా వాళ్ళ భుజాలమీంచి ప్రపంచం కేసి చూడటం మానెయ్యాలి. ఈ మాటలు చూడు:

‘ఇద్దరు స్నేహితులు ఒకరికొకరు మొత్తం ప్రపంచంతో సమానం కాకపోతే, వాళ్ళిద్దరి మధ్యా పరస్పర గౌరవంగానీ, రెండు ఆత్మల మధ్య నెలకొనే గాఢప్రశాంతిగానీ సాధ్యం కావు.’

తక్కిన ప్రపంచాన్ని మర్చిపోగలిగేట్టు చేసే శక్తి ప్రతి ఒక్క స్నేహానికీ, ప్రేమకీ ఉండకపోవచ్చు. చాలా స్నేహాలూ, ప్రేమలూ చివరిదాకా కొనసాగకపోవచ్చు, మధ్యలోనే అదృశ్యమైపోవచ్చు. కానీ ఆ స్నేహం సంభవించిననాటికి-

‘స్నేహితుడు జేనస్ లాంటి పురాణపాత్ర. అతడు ఒకవైపు గతాన్నీ, మరొకవైపు భవిష్యత్తునీ చూస్తుంటాడు. ఇంతదాకా నేను గడిపిన దినాల శిశువు అతడు, రాబోయే కాలానికి ప్రవక్త. తనకన్నా మించిన మరొక స్నేహితుడు నా జీవితంలోకి రానున్నాడని తెలిపే వార్తాహరుడు.’

స్నేహాలూ, ప్రేమలూ ధవళవస్త్రాల్లాంటివి. తొందరగా మాసిపోతాయి. కాబట్టి-

‘స్నేహం మామూలు విషయంగానూ, అలవాటుగానూ మారిపోకూడదు,. అది సదా జాగరూకంగా, నవోన్మేషంగా ఉండాలి. మన గానుగెద్దు జీవితంలో అది ఒక కొత్త లయనీ, తర్కాన్నీ తేగలగాలి.’

ఇంత తేటతెల్లంగా ఉన్న ఆలోచనల్లో ఒక mystic మాత్రమే చెప్పగల ఈ వాక్యం కూడా రాసాడు:

‘We talk of choosing our friends, but friends are self-elected.’

ఉపనిషద్వాక్యం లాంటి ఈ మాటల్లో ఉన్నదేమిటంటే, స్నేహితులు మనం వెతుక్కుంటే దొరికేవాళ్ళు కారు. వాళ్ళు మన జీవితంలోకి మన ప్రమేయం లేకుండానే వస్తారు. కాని అలా వచ్చిన తరువాత ఆ స్నేహాల్ని నిలుపుకోడం మాత్రం పూర్తిగా మనచేతుల్లోనే ఉంది. అలా నిలుపుకోగలగడమే ప్రేమవిద్య. ప్రతి స్నేహానికీ ముందొక probationary period ఉంటుంది. కానీ ప్రేమలో పడగానే ముందు మనం ఆ ట్రయినింగు ఎగ్గొట్టి నేరుగా విహారయాత్రలు మొదలుపెడతాం. కానీ నీకు లభించిన ఆ ప్రేమకి నువ్వు యోగ్యుడు కావడానికి సాధన చెయ్యాలి. ఒకరోజో, ఒక ఏడాదో కాదు, ప్రతి రోజూ చెయ్యాలి. ఒక రోజు సాధనతో మరొక రోజు స్నేహం నిలబడుతుంది. ఆ మరొకరోజు స్నేహం ఆ తర్వాతి రోజు సాధనకి శక్తినిస్తుంది. స్నేహమంటే, ఎప్పటికప్పుడు నివురులూదుకోవలసిన నిప్పు.

అలాంటి స్నేహం వల్ల నీకు ఒరిగేదేమిటి? ఏమీ ఉండదు, ఉండనక్కర్లేదు కూడా. చూడు, ఏమంటున్నాడో-

‘నా స్నేహితుడికి నేనో ఉత్తరం రాస్తాను. అతణ్ణుంచి నాకో ఉత్తరం వస్తుంది. అది నీకు చాలా మామూలు విషయమనిపిస్తుంది. కాని నాకది చాలు. అతడు నాకివ్వడానికీ, నేను తీసుకోడానికీ అంతకు మించిన గొప్ప ఆధ్యాత్మిక బహుమానం మరొకటి ఉండదు. అది మరెవరనీ మలినపరచేది కాదు.’

అటువంటి స్నేహం వల్ల జరిగేదేమంటే-

‘స్నేహం తాలూకు సారాంశం: సమగ్రత, గొప్ప ఔదార్యం, నమ్మకం. అక్కడ అనుమానానికీ, వైకల్యానికీ తావుండకూడదు. అది తన స్నేహితుణ్ణో, స్నేహితురాలినో దేవుడితో సమానంగా చూస్తుంది, తద్వారా ఇద్దర్నీ దైవసమానుల్ని చేస్తుంది.’

ఇదీ ఎమర్సన్ తన జీవితంలో, తన ప్రమేయం లేకుండా అడుగుపెట్టిన స్నేహితురాలి ద్వారా తెలుసుకున్నదీ, నేర్చుకున్నదీను. అందుకు బదులుగా అతడు ఆమెకి ఏమివ్వగలిగాడు? ఈ ప్రశ్న కూడా తనకి తనే వేసుకుని, ఇలా జవాబిచ్చుకున్నాడు:

‘ప్రేమకి బదులివ్వకపోవడం సిగ్గుమాలిన పని అంటారు, కాని నిజమైన ప్రేమ ఋణం మనమెప్పటికీ తీర్చుకోలేనిది.’

ఇద్దరు మనుషుల మధ్య వికసించిన ప్రేమ వాళ్ళదగ్గరే ఆగిపోదు. అది ఎన్నో ఏళ్ళ తరువాత కూడా ఎన్నో సముద్రాల ఆవల కూడా, ఇదుగో, నీ ఇంటిదాకా, నా ఇంటిదాకా కూడా ప్రవహించగలదు.

ఇంకా చాలా రాయాలని ఉంది. కాని ఇక్కడ ఆగుతాను. మళ్ళా రాస్తాను, రేపు కాదు, కొన్నాళ్ళు గడిచాక.

6-11-2023